بررسی برخی از خصوصیات اگروفیزیولوژیکی گیاه دارویی و صنعتی موسیر (allium altissimum regal)

موسیر یکی از مهم ترین گونه های دارویی و صنعتی در ایران است که به دلیل تخریب رویشگاه های طبیعی و بهرهبرداری بیرویه تحت خطر انقراض قرار دارد. افزایش درک برخی از خصوصیات اگروفیزیولوژیکی این گیاه در نظام های زراعی، به عنوان یکی از راهکارهای بسیار مهم به منظور توسعه کشت و انطباق آن در نظام های زراعی از اهمیت خاصی برخوردار است. به منظور مطالعه برخی از خصوصیات اگروفیزیولوژیکی، دارویی و صنعتی موسیر در نظام های زراعی، مجموعهای از مطالعات در طی دو سال زراعی 88-1387 و 89-1388 در شرایط آزمایشگاهی، گلخانه ای و مزرعه ای انجام شد. در بخش مطالعات زراعی ویژگیهای مختلف اگروفیزیولوژیکی سه اکوتیپ موسیر به نامهای کلات،شیروان و تندوره به همراه وزن های پیاز (در سال اول آزمایش پیازهای 5 تا 15، 15 تا 30 و 30 تا 45 گرمی و در سال دوم آزمایش کشت مستقیم بذر موسیر، پیازهای کوچکتر از یک گرم، 1 تا 5، 5 تا 10، 10 تا 15 ، 15 تا 30، 30 تا 45 و 100 تا 115 گرمی بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی، مورد بررسی قرار گرفتند. مطالعه مراحل فنولوژیکی گیاه موسیر در شرایط زراعی حاکی از آن بود که چرخه زندگی این گیاه از زمان ظهور اندامهای هوایی در سال اول آزمایش حدود 141روز معادل 1834 درجه روز- رشد و در سال دوم در پیازهای با محدوده وزنی بیشتر از 10 گرم، 1 تا 10 گرم و کمتر از یک گرم به ترتیب122، 107 و 88 روز (معادل 1760، 1389 و1130 درجه روز- رشد طول کشید. نتایج نشان داد که در سال اول و دوم آزمایش حداکثر شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، پیاز و تجمع ماده خشک به ترتیب در پیازهای 30 تا 45 گرمی تندوره و پیازهای 100 تا 115 گرمی کلات مشاهده شد. بررسی ضریب خاموشی نور نشان داد که پیازهای با محدوده وزنی 1 تا 45 گرمی دارای ضریب خاموشی نور 8/0 و پیاز های 100 تا 115 گرمی دارای ضریب خاموشی نور 5/0 بودند. تشعشع جذب شده تابعی از مقدار شاخص سطح برگ بود، بطوریکه پیازهای 115- 100 گرمی کلات و 5-1 گرمی تندوره که دارای بیشترین و کمترین شاخص سطح برگ بودند، بیشترین و کمترین تشعشع جذب شده را داشتند.بیشترین و کمترین مقدارکارایی مصرف نور به ترتیب در پیازهای 100 تا 115 گرمی کلات (7/1 گرم بر مگاژول) و پیازهای 1 تا 5 گرمی تندوره (24/0 گرم بر مگاژول) مشاهده شد. بیشترین عملکرد دانه و پیاز در سال اول آزمایش را اکوتیپ های کلات و تندوره داشتند. اکوتیپ های مذکور بیشترین تعداد دانه، وزن هزار دانه و وزن پیاز مادری را نیز به خود اختصاص دادند. بررسی برهمکنش اکوتیپ و وزن پیاز در سال دوم آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در پیازهای 100 تا 115 گرمی کلات و تندوره وبیشترین مقدار عملکرد پیاز در پیازهای 100 تا 115 گرمی کلات بدست آمد. نتایج حاصل از مطالعه برخی خصوصیات کمی گیاه موسیر در پاسخ به تغییرات منبع و مخزن تحت شرایط گلخانهای و مزرعهای نشان داد که با کاهش منبع (قطع 50 و 100 درصد برگها) عملکرد پیاز و دانه موسیر تحت شرایط گلخانه ای و مزرعه ای بطور معنی داری نسبت به شاهد کاهش یافت. افزایش سهم مواد فتوسنتزی از طریق کاهش مخزن (قطع ساقه گلدهنده، گل آذین و 50 درصد گل آذین) سبب افزایش وزن دانه و عملکرد پیاز شد. بیشترین وزن صد دانه در تیمار قطع 50 درصد گل آذین بدست آمد و همچنین عملکرد پیاز در تیمارهای قطع ساقه گل دهنده بطور معنی داری بیشتر از سایر تیمارهای آزمایش بود. در بخش آزمایشگاهی نیز اثرات تنش یخ زدگی بر گیاه موسیر در شرایط کنترل شده مورد ارزیابی قرار گرفت. در این آزمایش سه اکوتیپ شیروان، کلات و تندوره در دو مرحله سبز شدن و گیاهچه ای در فریزر ترموگرادیان در معرض 6 دمای یخ زدگی (صفر، 4-، 8-، 12-، 16-، 20- درجه سانتیگراد) قرار داده شدند. نتایج آزمایش نشان داد که اکوتیپ شیروان از بالاترین درصد نشت الکترولیت ها?، بیشترین lt50elوکمترین درصد بقا و بیشترین حساسیت نسبت به تنش یخ زدگی برخوردار بود. و این حساسیت در مرحله گیاهچه ای بیشتر از سبز شدن بود. بررسی تغییرات رنگدانه های فتوسنتزی، برخی ترکیبات محلول سازگار و آنتی اکسیدان در گیاه موسیر در پاسخ به تنش یخ زدگی نشان داد که درصد کاهش کلروفیلa،b در اکوتیپ حساس شیروان بیشتر از اکوتیپ های مقاوم تندوره و کلات بود و همچنین درصد افزایش پرولین، آنتی اکسیدان و فنول در اکوتیپ های تندوره و کلات بیشتر از شیروان بود.